Texnologik mashinalar va jihozlar
KASBI HAQIDA BATAFSIL MA`LUMOT

Yo'nalish Kodi	5320300
Kasbiy mutaxassisliklar	Texnologik mashinalar va sanoat jihozlarini sozlash va xizmat ko'rsatish mexanigi, shamollatish tizimlari, sovutish, kriogen texnikalari agregatlari va mashinalarini montaj qilish, sozlash va ishlatish mexanigi, non-makaron va qandolat mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologik jihozlarini sozlash mexanigi, elevator, un-yorma va omuxta em ishlab chiqarish texnologik uskunalarini sozlash mexanigi, yog'ochga ishlov berish va mebel ishlab chiqarish texnik-texnologi, payvandlash ishlari texnigi, neft va gazni qayta ishlash mashina va jihozlari mexanigi, yengil sanoat korxonalari jihozlarini ta'mirlash va xizmat ko'rsatish mexanigi, charm buyumlarini ishlab chiqarish mashina va jihozlariga xizmat ko'rsatish mexanigi, noto'qima materiallarga birlamchi ishlov berish mashina va jihozlarini ta'mirlash mexanigi.
Ixtisosliklar	O‘rta maxsus (barcha jihozlar bo‘yicha chilangar,texnik, mexanik, sozlovchi, va operator, elektromontajchi, apparatchi, yuk iluvchi, arralovchi dastgohchi, mebellarni qoplovchi pardozlovchi) – sanoat kollejlari. Oliy (muhandis-texnik, muhandis-texnolog, muhandis-mexanik) – muhandislik texnologiyalari, texnika oliy o‘quv yurtlari.
Qobiliyatlar	texnika bilan ishlashga qiziqish, tabiatan sabrli bo‘lish, chet tilini bilish, konstruktorcha fikrlash, texnika va uning loyihalashtirilishiga, matematika, chizmachilik va tasviriy san’atga qiziqish, chaqqonlik, epchillik.
Fanlar	matematika, chizmachilik, fizika, elektrotexnika, kimyo, ona tili, chet tili, “Barkamol avlod” markazlarida “Texnik ijodkorlik” to‘garaklaridagi mashg‘ulotlar.
Mazmuni	Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida – texnologik va yordamchi jihozlarni sozlash va ta’mirlashda ishtirok etish, jihozlarning profilaktik ko‘riklarini tashkillashtirish, yangi texnologik liniyalar montaji va ularni ishga tushirish; Sanoat va ishlab chiqarish korxonalarida – sanoat va texnologik mashinalarni sozlash, shamollatish tizimlari, sovutish va kriogen texnikalarga xizmat ko‘rsatish; Mashinasozlik tashkilotlarida – mutaxassislarning ta’mirlovchi-sozlovchilardan tashkil topgan guruhlarida ishlash, ta’minotni zamonaviylashtirish yo‘llarini izlab topish, ishlab chiqarilgan eksperimetal va seriyali nusxalarini ta’mirlash jarayonini boshqarish, rejalashtirilgan profilaktik ta’mirlash ishlarini nazorat qilish, hujjatlarni tayyorlash; Mashinasozlik ilmiy tekshirish institutlarida va konstruktorlik byurolarida –sanoat uchun mashina va apparatlar ishlab chiqarishda va ularni sinab ko‘rishda, yangi loyihalar yaratishda ishtirok etish.
Afzalliklar	ishning turg‘un xarakterga ega ekanligi, ish haqining doimiy tarzda oshib borishi, karerada yuqori cho‘qqilarga ko‘tarilish imkoni; sanoatning boshqa yo‘nalishi bo‘yicha kvalifikatsiyani osonlik bilan qo‘lga kiritish imkoni majudligi.
Kasbiy qiyinchiliklar	bu erda ham ishning “ertalab-kunduzi-tun” tizimida o‘zgarib borishi; ish jarayonida ba’zi kimyoviy vositalarga nisbatan allergiyaning kelib chiqishi; sanoat yaxshi rivojlanmagan yoki kichkina shaharlarda egallangan mutaxassislikka to‘la mos tushadigan ish topish muammosi; juda keng hajmli texnik bilimlar va jismoniy bardoshlilik talab qilinishi; avral holatlarda, smenalarda tik oyoqda turib ishlashga to‘g‘ri kelishi.
Batafsil ma`lumot	Texnologik mashina va sanoat jihozlarini sozlash va xizmat ko‘rsatish mexanigi kasbi - yosh va kelajagi porloq kasblardan biri. U sanoatga murakkab texnologik jihozlarning kirib kelishi bilan bir vaqtda paydo bo‘ldi. Asosiy vazifa – muayyan mahsulot turini ishlab chiqarishda avtomatik qurilmalar va dastgohlarni sozlash. Bunday mexniklar, asosan, ishlab chiqarish korxonalarida ishlashadi. Zamonaviy yirik kombinatda, hattoki oddiygina non - bulka mahsulotlarini ishlab chiqarish ham texnologik konveyer liniyalariga asoslangan keng ko‘lamdagi ishlab chiqarish turiga aylanib ketgan. Maxsus apparatlar “zanjirining” uzunligi ko‘p holatlarda bir necha o‘n metrlarga etadi. Bunday texnologik ta’minotning sifatli ishlashini ta’minlovchi mutaxassislar esa texnologik liniyalar sozlovchilari va operatorlari deb atalishadi. Konveyerning to‘xtovsiz ishlashini texnologik liniya operatori ta’minlaydi, qaysiki liniyalarni ishlashga tayyorlaydi, konveyerni ishga tushiradi va ishlab turgan apparatlar zanjirining hech qaerida nosozlik bo‘lmasligini tekshiradi. Bu juda ham mas’uliyatli ish. Axir, liniya ishining buzilishi oqibatida jarayon butunlay barbod bo‘lishi mumkin. Albatta, hammasi ham operatorga bog‘liq emas. U apparaturada vujudga kelgan mayda nosozliklarni mustaqil ravishda tuzatishi mumkin, lekin liniyada jiddiy nosozlik yuz bersa, operator xavfsizlik choralarini ko‘radi va zudlik bilan “texnologik tez yordam”ni chaqiradi. Texnologik ta’minot sozlovchisi – bu ham ishlab chiqarishning ixtiyoriy yo‘nalishida faoliyat olib boradigan kasb. Sozlovchi apparatura ishidagi nosozliklarni shunchaki tuzatmaydi. Avvalambor, u liniyaning o‘zini o‘rnatadi, uni yig‘ish va demontaj ishlarini amalga oshiradi, eksplutatsiyadan oldin uning har bir mexanizmini sozlab chiqadi, agregatning yoki konveyer bo‘laklarining nosoz joylarini sozlaydi. Mexanik avtomatik, yarimavtomatik, mexanizatsiyalashgan liniyalar, ko‘p uzelli mashinalar, avtomatlar, markazdan qochma tezlanishli mexanizmlar hamda boshqa mashinalarni sozlaydi va boshqaradi. Jihozlarning nosoz holatlarida sozlovchi turli xil ta’mirlash ishlarini bajaradi, jihozni sinaydi va foydalanishga topshiradi. Zarur bo‘lganda, jihozlar detallari va uzellarini almashtiradi, tasmalarni yamaydi , kiydiradi, alohida qismlarni tutashtiradi. Ishlab chiqarishning har bir tarmog‘ida o‘ziga xos nozik jihatlari mavjud. Qandolat mahsulotlarini ishlab chiqarishga moslashgan apparaturalar baliq yoki go‘shtni konservatsiyalashga moslashgan apparaturalardan farq qiladi. SHuning uchun turli mahsulotlarni ishlab chiqarishga moslashgan texnik ta’minotning o‘ziga xos jihatlarini bilish –sanoatning ixtiyoriy yo‘nalishidagi texnologik liniya sozlovchisi kasbiy mahoratining asosi hisoblanadi. YAnada aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, texnologik mashina va jihozlar bo‘yicha mutaxassisning majburiyatlariga quyidagilar kiradi: Texnologik jihozlar, elektro-, gidro-, pnevmouzatkichlarga xizmat ko‘rsatish; Turli jihozlar kompleksini profilaktik ko‘rikdan o‘tkazish, ta’mirlash, uzellar o‘zaro bog‘liqligining to‘g‘riligini nazorat qilish; YAngi mahsulotlarni ishlab chiqarish texnologik jarayonlari va jihozlarini muhandis bilan birgalikda o‘zlashtirish; Eyilish darajasi yuqori bo‘lgan detallarni tezkorlik bilan almashtirish, alohida qismlarni moylash va, nihoyat, mashina va texnika resurslarining texnik holatini tekshirish; Ish jarayonida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish. Agar texnika sizning jonu-dilingiz bo‘lsa, bu kasbning eng mohir ustasiga aylanishingiz mumkin. Lekin bu kasbda sozlash, yig‘ish, bo‘laklarga ajratish, chizma va sxemalarni o‘qish, qo‘l bilan boshqariladigan asboblar bilan ishlash jarayonlariga tegishli bo‘lgan universal bilimlarsiz hech narsa qilib bo‘lmaydi. SHunday ekan, har bir yigitda sozlovchi kasbiga nisbatan moyillik bor, deb aytib bo‘lmaydi. Aytgancha, ko‘pincha qizlardan ham yaxshi sozlovchilar chiqadi – bugungi, foydalanuvchidan yanada ko‘proq maxsus bilimlarni, chuqur aqlni talab qiladigan avtomatik agregatlarni sozlash vositalari va usullari jadallik bilan takomillashib borayotgan bir kunda bu sohada jismoniy kuch eng asosiysi emas. Texnologik ta’minot sozlovchisi ishining o‘ziga xosligiga nima bog‘liq bo‘lsa, u ishlab chiqarishning hamma yo‘nalishi uchun ham universaldir. Sozlovchinig ish kuni odatda me’yorlangan, navbatma - navbat o‘zgaradigan, ish tartibi esa navbatchilikka asoslangan bo‘ladi. Bu shundan dalolat beradiki, sozlovchi xuddi operator va texnolog singari, belgilangan vaqtda tashkilotda bo‘ladi, ba’zida unga ish topiladi, ba’zida esa yo‘q. Ayrim payt esa avrallar sodir bo‘ladi va smena tugagungacha ishda ushlanib qolishga to‘g‘ri keladi. YAxshi sozlovchilarni rahbiriyat tashkilotning boshqa shaharlardagi filiallariga xizmat safariga jo‘natishi ham mumkin. Umuman olganda, ularning ish sharoiti eng past yoki eng yuqori darajadagi ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadigan holatlardan yiroq – ular yopiq, isitish va sovutish tizimiga ega bo‘lgan, sokin, sog‘liqqa tahdid solmaydigan muhitda ishlashadi. Bu ish bosiq, sabrli, bolaligidanoq mexanizmlar, chilangarlik asboblari, boltlar va gaykalar bilan ishlashni xush ko‘radigan kishilar uchun mos keladi. Bunaqa insonlar haqida “qo‘li gul yigit” deb qo‘yishadi. Aytgancha, yangicha ishlab chiqarish texnikasi modellarini loyihalashtirishda ishtirok etadigan muhandislarning ko‘pchiligi sozlovchilardan etishib chiqadi. Mohiyatiga ko‘ra, tajribali mutaxassisdan konstruktor etishib chiqishi texnologik jihozlar sozlovining yangi darajasini belgilaydi. Lekin ko‘p holatlarda ishlab chiqarish texnikasini loyihalashtiruvchilar oliy o‘quv yurtini bitirib chiqqan talabalar bo‘lishadi. Talabalik davrlarida ular amaliyotda texnologik jihozlarni sozlash yoki ularni montaj qilish bilan shug‘ullanishgan, lekin oliy o‘quv yurtini tamomlagach, ularning asosiy ish quroli vazifasini kompyuter bajaradi. Konstruktor sozlovchidan fikrlashning ijodiy xarakteri va maxsus, akademik, texnik bilimlarining chuqurligi bilan ajralib turadi. Har bir sozlovchi ham muhandis darajasiga eta olmaydi, shu bilan birga, har bir muhandis-konstruktor ham sozlovchining kasbini chuqur egallay olmaydi. Sababi, konstruktorda texnik fantaziya vujudga kelgan, qaysiki sozlovchiga xalal berishi mumkin – axir u sinalgan va sozlash jarayonida tayyor, aniq sxemalar bilan ishlash kerak bo‘lgan texnikani sozlash uchun mas’ul. Lekin ularning har ikkilasidan ham ishda sabr va ohistalik talab etiladi. Turmushda bu kasblar nimasi bilan foydali? Avvalambor, ishlab chiqarishning deyarli hamma sohasida bu kasblarga talabning ortib borishi bilan. Ish uchun tashkilot tanlash ham, kattagina daromadga ega bo‘lishning imkoniyati ham juda yuqori. Muhandisning oldida ham kelajakda betakror loyihalar muallifiga aylanish imkoniyati mavjud. Ishonish qiyinmi? Hammasi o‘zingizga bog‘liq!